Στους δύσκολους καιρούς της Τουρκοκρατίας η Εκκλησία αποτελούσε τη μόνη παρηγοριά του υπόδουλου Γένους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία και ανάπτυξη πολλών μοναστηριών, στην ορεινή κυρίως περιοχή. Τα περισσότερα από αυτά υπάρχουν και σήμερα, αλλά ελάχιστα λειτουργούν.

Τα σπουδαιότερα μοναστήρια είναι: Της Κορώνας, της Ρεντίνας, της Πέτρας Καταφυγίου, της Πελεκητής στην Καρύτσα, της Σπηλιάς στα Κουμπουριανά, του Αγίου Γεωργίου στο Μαυρομμάτι, της Αγίας Τριάδας Δρακότρυπας, Γεννήσεως της Θεοτόκου Νεράιδας, Ιωάννη του Προδρόμου Παλιουριού, Αγιας Τριαδας Σάικας, Πετρίλου, Αγίας, Τριάδας Μορφοβουνίου, Φανερωμένης Καλλιφωνίου και πάρα πολλά άλλα. Στο διάβα του χρόνου οι ιερές αυτές Μονές αποτέλεσαν προπύργια αντίστασης κατά των Τούρκων γι' αυτό και πολλές από αυτές καταστράφηκαν. Ακόμη, έφεραν σε πέρας με επιτυχία την αποστολή τους, που ήταν η διατήρηση και η διάδοση της χριστιανικής πίστης. Ο θρύλος του Κρυφού Σχολειού τέλος διατηρήθηκε και στη δική μας περιοχή. Λέγεται ότι τουλάχιστον στα πέντε πρώτα μοναστήρια που προαναφέραμε, λειτούργησε Κρυφό Σχολειό.

Όμως, σε πολλά χωριά της Καρδίτσας, παρόλο που τα χρόνια αυτά είναι πολύ δύσκολα, έχουμε και λειτουργία σχολείων. Απ' όσα μέχρι στιγμής γνωρίζουμε, το παλαιότερο σχολείο στο σημερινό Νομό Καρδίτσας είναι αυτό του Μοσχολουρίου, γύρω στα 1560 μ.Χ. Στο Σμόκοβο (Λουτροπηγή) έχουμε σχολείο μετά το 1640. Στη Ρεντίνα, Καστανιά, Καταφύγι, Σοφάδες, Φανάρι, Μακρυχώρι, Κουρτίκι (Μεταμόρφωση), Παλαμά, Καρδίτσα, Ματαράγκα, Μυρίνη, Κανάλια, Μεσενικόλα, Μισδάνι (Αγναντερό), Μυρίχοβο (Αγία Τριάδα), ʼγιο Γεώργιο λειτουργούσαν επίσης σχολεία. Σ' αυτά έμαθαν τα πρώτα γράμματα σπουδαίοι άνθρωποι: Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Καλλίνικος Β' Ο Ακαρνάν, που είχε γεννηθεί στην Καστανιά. Ο Σοφαδίτης επίσκοπος Λιτζάς και Αγράφων Δοσίθεος Παναγιωτίδης. Ο μεγάλος διδάσκαλος του Γένους Παναγιώτης Παλαμάς, προπάππος του εθνικού μας ποιητή Κωστή Παλαμά, που γεννήθηκε στον Παλαμά Καρδίτσας (σύμφωνα με νεότερες έρευνες).

Μεγάλη επίσης ήταν η προσφορά στην ευρύτερη περιοχή των Αγράφων των Μεγάλων Διδασκάλων του Γένους: α) Κοσμά του Αιτωλού (Πατροκοσμά), που ίδρυσε αρκετά σχολεία στα αγραφιώτικα χωριά, και β) των Ιερομόναχων Ευγενίου Γιαννούλη του Αιτωλού και Αναστασίου Γόρδιου, που διατέλεσαν Σχολάρχες του περίφημου «Ελληνομουσείου» των Αγράφων στην Αγία Παρασκευή Μεγάλων Βραγκιανών.

Είναι βέβαιο ότι ο κύκλος των χωριών της περιοχής μας, που διατηρούσαν σχολεία στην Τουρκοκρατία, είναι πολύ μεγάλος. Όμως, βάρβαροι επιδρομείς κατά καιρούς δεν άφησαν τίποτε όρθιο. Ακόμη, αυτός εδώ ο τόπος είχε την ατυχία να παραμείνει σκλαβωμένος για εξήντα ακόμη χρόνια μετά την Επανάσταση του 1821. Στο διάστημα αυτό, πολλοί καλλιτεχνικοί θησαυροί και ντοκουμέντα καταστράφηκαν ή πουλήθηκαν, με αποτέλεσμα να χαθούν πολύτιμες μαρτυρίες και ιστορικά στοιχεία του Νομού μας. Τα τελευταία όμως χρόνια η έρευνα στις «προθέσεις» των μοναστηριών και σε παλαιά εκκλησιαστικά κυρίως βιβλία έφερε στο φως της δημοσιότητας σημαντικές πληροφορίες για τη ζωή των προγόνων μας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

Πιστεύουμε ότι με την πάροδο του χρόνου, η περιοχή κυρίως των Αγράφων με τις μοναδικές ιδιαιτερότητες, την αξιόλογη συμμετοχή στα γράμματα κατά την περίοδο της σκλαβιάς και τον καθοριστικό ρόλο της στους απελευθερωτικούς αγώνες, θα πάρει τελικά τη θέση που της αξίζει στο πάνθεον της ιστορίας.